Aanleiding
In de noodopvang van COA zijn geen voorzieningen zoals in AZC’s, maar wel behoeften. Al snel na de start van de noodopvang waarbij wij betrokken raakten, gaf COA aan lokale vrijwilligers (via Stichting Present) aan behoefte te hebben aan taal- en cultuurlessen. Alleen moest het ‘Oriëntatie Nederland’ heten omdat de vluchtelingen nog geen statushouders zijn. De achtergrond voor cultuurlessen lag in het feit dat er wat incidenten waren geweest, bijv. mannelijke vluchtelingen die naar jonge vrouwen riepen en sisten, vluchtelingen die in groepen over straat liepen, vluchtelingen die mensen huis-aan-huis in groepjes gingen bedanken voor hun gastvrijheid.
Na een algemene voorlichtingsavond voor vrijwilligers waren er 40 die cultuurtraining wilden geven. De criteria die wij voor de vrijwilligers voor de cultuurtraining hebben meegegeven waren: vrijwilligers die affiniteit en ervaring hebben met internationale cultuurverschillen (bijv. door werk/verblijf in het buitenland, biculturele partner/familie-achtergrond).
Opzet
Wij hebben op een zaterdag een train-de-trainer training gegeven. De train-de-trainer was zo opgezet dat er een dubbelslag in zat. Alles wat wij deden was een op een vertaalbaar naar de cultuurtrainingen die de vrijwilligers zouden gaan geven.
De train-de-trainer was interactief opgezet. De vrijwilligers hebben bijv. zelf Nederlandse waarden en normen op flappen geschreven. De foto’s van die flappen staan in de powerpoints van de afzonderlijke lessen. Inhoudelijk kwamen bijna als vanzelf de dimensies van Hofstede als onderlegger voor de opzet naar voren, omdat op al die thema’s herkenbare vragen van vluchtelingen lagen.
De grootste eye-opener voor de deelnemers was dat het in onze training om dieptecultuur ging, dus anders dan do’s and don’ts om het leren begrijpen van de achterliggende waarden en normen. We hebben niet alleen veel aandacht besteed aan de inhoud, maar ook aan het interactieproces tussen vluchtelingen en trainers.
| Train-de-trainer | Cultuurtraining Vluchtelingen |
Kennis maken & Cultuur | Ochtend | Les 1 |
De groep & ik | Middag | Les 2 |
Mannen & vrouwen | Middag | Les 3 |
Macht | Middag | Les 4 |
Onzekerheid | Middag | Les 5 |
Tijd | Middag | Les 6 |
Plezier | Middag | Les 7 |
Na de train-de-trainer hebben we een Yammergroep opgezet (een online werkomgeving). Alleen daar communiceerden wij met hen: deelden we het materiaal en coachten we hen in hoe een en ander aan te pakken. Ook de vrijwilligers die dit project logistiek runden, maakten direct gebruik van dit medium.
Toen de lessen begonnen te lopen, hebben wij twee keer een open inloopspreekuur georganiseerd voor vragen / delen van ervaringen.
Uitvoering in de praktijk
Zoals altijd blijkt de praktijk weerbarstiger dan vooraf gedacht, zeker in de context van noodopvang. Enkele punten van aandacht die uit de evaluatie naar voren kwamen:
- Borging in de organisatie. COA had in eerste instantie om cultuurlessen gevraagd, maar voelde zich geen eigenaar van het proces, evenmin St. Present. Dit uitte zich in: geen zalen voor de trainingen op het terrein, geen toegang van (coördinerende) vrijwilligers tot het terrein, geen actuele lijsten op de prikborden, geen commitment voor of promotie van het traject
- Deze noodopvang zat ver van voorzieningen, waardoor de lessen uiteindelijk ook ver (in kerken, wijkgebouwen e.d.) georganiseerd werden. De vluchtelingen konden de locaties niet vinden, ook vervoer met auto’s werkte niet.
- De vluchtelingen in noodopvang gingen door emotionele golfbewegingen. Blij om les te krijgen (perspectief!), angst over hun families, onzekerheid over de asielprocedure, fysiek ongemak en weinig slaap in de tenten (wapperende daken, gillende mensen in de nacht) etc. Niet iedereen kwam daardoor toe aan lessen.
- Vrijwilligers met banen konden vaak alleen ’s avonds terwijl vluchtelingen juist overdag veel tijd hadden. Sommige vrijwilligers hadden zich wel opgegeven, maar haakten ook weer snel af (kerstperiode, vakantie), waardoor weer nieuwe duo’s gevormd moesten worden.
- De niveauverschillen tussen en in de groepen waren groot. Taal was een belemmerende factor; er waren zeker 2 vluchtelingen per groep nodig die Engels spraken. De vluchtelingen hadden ook niet allemaal helder wat er in cultuurlessen aan bod kwam; taallessen waren aansprekender.
Wat werkte goed?
- Integratie van cultuurelementen in de taallessen werkte uitstekend. De vrijwilligers die eenmaal een goed lopend taalgroepje hadden, integreerden zelf cultuurelementen in de training. Vaak kwamen de vragen ook uit de groep. De train-de-trainer had daarmee voor hen een goede basis gelegd om deze onderwerpen goed te kunnen bespreken.
- Kleine, persoonlijke initiatieven, zonder logistieke organisatie. Bijv. groepjes die via Whatsapp-groep afspraken maakten met vrijwilligers over de taallessen en de ‘Eat & Meet’ avonden bleken zeer succesvol.
Materiaal en ervaring
De handleiding en powerpoint van de train-de-trainer, de handleiding en powerpoints van de lessen en onze ervaringen met deze opzet willen wij van harte met collega’s delen die ook vrijwillig aan de slag gaan met groepen vrijwilligers.
Jacqueline Franssens – info@cultureatwork.nl
Yvonne van der Pol – info@luzazultrainingen.nl